De Kleine Schans in Terheijden, die werd gebouwd en opgeworpen in 1639, was bestemd om de scheepvaart op de Mark en de verbinding tussen Brabant en Holland te beschermen. Terheijden heeft ook een opmerkelijk oorlogsverleden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) achter de rug. De Spaanse legers en die van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (de ‘Staatsen’) voerden zware gevechten nabij de Kleine Schans in Terheijden. Om de oprukkende vijand, de Spanjaarden, tegen te houden werden de polders rond de vele schansen en linies, waaronder die rondom de Kleine Schans, onder water gezet. Tijdens deze oorlog bouwden de Spanjaarden en afwisselend de troepen van de ‘Staatsen’ hun tentenkampen en forten op in en bij Terheijden. Uiteindelijk bouwden De ‘Staatsen’, na de belegering van Breda (1637), de Kleine Schans om Breda te kunnen verdedigen. Een strategische plaats langs de rivier de Mark en naast de verbindingsweg tussen Brabant en Holland.
Na de Tachtigjarige Oorlog is het verdedigingswerk de Kleine Schans verwijderd, om later in 1830 weer als bolwerk te verrijzen tegen de Belgische Revolutie of Opstand. Deze was gericht tegen de autoritaire regeerstijl van koning Willem I der Nederlanden. De opstand leidde uiteindelijk tot afsplitsing van de zuidelijke provincies en tot de onafhankelijkheid van België. Tijdens die opstand heeft de schans geen dienst gedaan en bleef die in de huidige vorm bestaan. De Kleine Schans is nooit gesloopt. In 2013 is deze deels gerenoveerd en zijn de bastions hersteld. De al jaren durende discussies en plannenmakerij om de Kleine Schans een meer recreatieve en toeristische functie geven samen met de haven, dateren al sedert de jaren zeventig van de vorige eeuw (1978). Deze zijn tot op heden telkenmale gestrand in de politieke weerstand en die van bewoners. Een kleine speeltuin, een beperkte horecakiosk en een bescheiden wandelpad is tot op heden gerealiseerd. Het binnenterrein wordt regelmatig gebruikt voor festiviteiten zoals de gildedagen St. Antonius Abt.
Bronnen: BN/DeStem/Boekje 25 jaar Markpontje van auteur Jan van Vliet Foto’s: Jan van Vliet en Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
