Het Kloveniersgilde St. Antonius Abt uit Terheijden is van oorsprong (1558) een kerkelijke broederschap en had aanvankelijk als doel om het katholieke geloof te verspreiden, gerechtigheid te beschermen en inkomsten te verwerven. Vanaf de negentiende eeuw en zeker in die van de twintigste, fungeerden gilden steeds meer als folkloristische verenigingen met verwijzingen naar een rijk historisch verleden. Ze hielden optochten met muziek, vendelzwaaien, huldebetoon aan rooms-katholieke overheden, schuttersfeesten en schietoefeningen. Ook het Kloveniersgilde St. Antonius Abt ontsnapte niet aan die functies en breidde hun activiteiten de afgelopen tientallen jaren flink uit, juist om het voortbestaan van het gilde en de eeuwenlange tradities in stand te houden. Toen de toenmalige koningin Beatrix in 1980 een bezoek bracht aan Breda, vormde het gilde een erehaag. Verder werd twee maal een kringgildedag georganiseerd, werd de dodenherdenking (4mei) opnieuw ingevoerd, is door hen de kapel gerestaureerd en een nieuw gildehuis gebouwd. In 2010 ontving het gilde een Koninklijke erepenning waarop vermeldt, dat het gilde 350 jaar geleden het laatste officiële reglement (de gildekaart uit 1660 gegund door Prins van Oranje Willem Hendrik) kreeg. Opgemerkt wordt dat het gilde als jaar van oprichting 1558 hanteert uit het tijdperk van voor de Tachtigjarige Oorlog onder katholiek gezag.
Het tegenwoordige kloveniersgilde St Antonius Abt, klovenier of colvenier betekent geweerdrager, groeide uit tot een ontspanningsvereniging, waarbij schieten niet meer de belangrijkste plaats inneemt. Bepaalde tradities blijven wel in ere. Zo heet de voorzitter: hoofdman, de secretaris: deken-schrijver, en de penningmeester: schatbewaarder. Met een opperdeken (vicevoorzitter), de wapenmeester, de ordebewaarder en een eerste deken is de ‘overheid’ (het bestuur) compleet. Verder zijn er eredekens, zoals de burgemeester en notaris, met een adviserende rol en de gildeheer vertegenwoordigt het kerkelijk gezag. Stemmen over personen gebeurt van oudsher met witte- (vóór) en bruine- (tegen) bonen, vroeger konden veel mensen niet lezen of schrijven. Over zaken wordt gestemd door middel van hand opsteken. Het belangrijkste evenement is het koningschieten op kermisdinsdag in september in Terheijden. De koningsvogel in de schutsboom is dan versierd met bloemen. Wie de laatste veer van de vogel afschiet, mag zich koning noemen. Wie drie opeenvolgende jaren koning is geweest, wordt gekroond tot keizer en dat telt voor het leven. In de historie van het gilde is dat pas drie keer gebeurd. Cees Snellens was in 1925 de laatste keizer. Men gaat er van uit, dat dit Cees Snellens op de foto is met zilveren keizersvogel).
Jaarlijks vindt er een toernooi plaats met gilden en scherpschuttersverenigingen uit de omgeving met hand- en kruisboogschieten, trommelen, bazuinblazen en vendelen. Op de maandag na de 17de januari, de naamdag van St. Antonius, houdt het gilde een ’teerdag’. Men begint met een heilige mis. Daarna, na de koffie in café De Harmonie, vertrekt het gilde naar de ‘teerkamer’ van de gildekamer waar de lunch en warme maaltijd wordt gebruikt. De laatste echte en eigen gildekamer dateert uit 1709. De eeuwen daarna vond men altijd een tijdelijk inkomen en vanaf 1923 in café De Vriendschap, het latere café-restaurant De Kleine Schans, aan de Molenstraat/Laakdijk in Terheijden. Acht herbergiers en kasteleins verleenden het gilde in de loop der jaren gastvrij onderdak. In 1999 sloot dat café de deuren waarna het gilde in 2005 een met ‘eigen handen’ gebouwde nieuwe gildekamer aan de Hoge Vaartkant in Terheijden in gebruik nam. In de tussenliggende jaren werd het jaarlijkse koningschieten gehouden op het terrein van de Kleine Schans. In 2011 organiseerde het gilde voor de tweede maal in hun geschiedenis een kringgildedag. Voorafgegaan door de gebruikelijke reveille en een eucharistieviering was het de beurt aan totaal 39 gilden uit Brabant en België met hun zusters en broeders voor een rondgang door Terheijden al dan niet voorafgegaan door een standaardpaard om de weg vrij te maken. De stoet, vergezeld door vaandelzwaaiers en ieder gilde met hun koning en/of koningin en een enkele keizer, eindigde op het terrein van de Kleine Schans in Terheijden. Daar waar de optocht werd afgesloten met een defilé en tenslotte tijd werd ingeruimd voor vele schiet- en andere wedstrijden waarbij, zoals de tradities eisen, alleen zilver als eerste prijs te winnen was.
Bronnen:
Archief Kloveniersgilde Kloveniersgilde St. Antonius Abt St. Antonius Abt en BN/De/Stem, auteur Jan van VlietFoto’s: Jan van Vliet, archief Kloveniersgilde St. Antonius Abt, Stadsarchief Breda, Johan van Gurp
