Hofstad, deze naam verwijst naar het verre verleden van Wagenberg en is in 1953 uit de vergetelheid gehaald en op het straatnaambord geplaatst. De Hofstad was een voorname benaming uit de late middeleeuwen. In het verre jaar 1331 is onze dorpsnaam (voor zover bekend) voor het eerst op papier genoemd.
In dat jaar verkocht de rentmeester van Breda aan de abdij van Tongerloo een stuk moergrond, groot 18 bunder (ongeveer 23 ha) met als omschrijving: 'gelegen bi Vlassele boven Waghenberghe'. Dit is de eerste officiele vermelding van Wagenberg. Genoemde Belgische abdij heeft dat originele document nog steeds. Er was dus sprake van de verkoop van nog onontgonnen land dat lag ten noorden van Wagenberg,
Niet veel later in 1349 werd duidelijk wat 'Waghenberghe' toen was: namelijk een 'hofstede'. Dat moet een grote boerderij zijn geweest, een buitenplaats van de landheer, van waaruit werkzaamheden in de omgeving werden geregeld. Een chiquere naam die ook werd gebruikt was 'Hofstad'. Nu is de hofstad de plaats waar de regering zit: in Den Haag. Dat is de hofstad van Nederland.
De omgeving van Wagenberg, en ook heel noord-West-Brabant, was toen voor de Brabantse Hertog een grote bron van inkomsten vanwege de in de grond aanwezige brandstof: namelijk turf. Het bestuur van de Wagenbergse hofstede werd door Hertog Jan van Brabant in 1349 overgedragen aan Willem van Duvenvoorde, die Heer van Breda was.
De omschrijving luidde: 'eene hofstede die men heyt Waghenberghe met alre heerlicheyt, gherichte hoghe ende leghe' en met daarbij acht bunder land (ruim 10 ha). Deze hofstad moet een belangrijk centrum zijn geweest. Het was van hogerhand ingesteld en bezat zelfs de hoge en de lage rechtsmacht. Dit betekende dat er naast strenge straffen ook lijfstraffen mochten worden uitgedeeld.
Op een met de ganzenveer getekende landkaart van onze omgeving uit 1474 zijn kerken te zien en ook een gebouw met de naam 'Waghenbergh' in de Withuisstraat op de hoek van de Hoevenseweg. Dat zal ongetwijfeld de hofstede zijn. In oude archiefstukken werd de tegenwoordige Hofstad ook wel 'Rijckenhoek' genoemd. De Hoevenseweg met de Zandkuil heeft lang bekend gestaan als 'Duifhuis'.
Het tegenwoordige dorp Wagenberg vormde in het verre verleden een groepje zandbergen. Een van die heuvels van Wagenberg zal hebben gelegen bij de Withuisstraat, de Zandkuil, Hoevenseweg, het begin van de Dorpsstraat en ook de Hofstad. Daar staan nog twee voormalige boerderijen opvallend hoog: dat zijn Withuisstraat 8 en Hofstad 1. De voormalige boerderij Hofstad 9-11 is al heel oud en staat onder aan de dijk. Veel zand van de Wagenbergse heuvels is omstreeks 1390 vergraven voor de aanleg van de Wagenbergsedijk en de tegenwoordige weg naar Terheijden.
Van de oude boerderij Hofstad 1 zijn enkele prachtige foto's bewaard. Het pand met steunberen tegen de zijgevel was eeuwenoud en is in 1963 afgebrand. Altijd werd gezegd dat dit de oudste boerderij van Wagenberg was. Of dit dé hofstad was, is niet zeker. Maar de boerderij zal, gelet op zijn hoge ouderdom, zeker bij die oude hofstad hebben behoord.
Tot 1953 werd de Hofstad gewoon Leege Weg genoemd. Vanuit Terheijden komend wijkt de Lageweg voor Wagenberg naar het oosten af en werd (waarschijnlijk) omgeleid langs de al langer bestaande 'Hofstede Waeghenbergh'. Aan het einde van de Lageweg, die nu hoort bij de Hofstad, gaat links een oprit naar de Dorpsstraat en de Nieuwstraat. Rechtsaf is nu het laatste deel van de Hofstad. Veel meer over die tijd is te lezen en te zien in Vlasseltboekje 123 (2009).
Johan van der Made.