Bij de Kleine Schans in Terheijden, bij de Haven en de Mark, zien we straatnamen die verwijzen naar dit oude verdedigingswerk. Om de schans daar aan te leggen moesten in 1639 huizen en boerderijen worden onteigend en afgebroken. Dit oude gedeelte van het dorp is in dat jaar helemaal veranderd door deze definitieve schans. Toen werd meestal de naam 'Fort Ter Heijde' gebruikt; de Grote of Spinola Schans werd aanvankelijk 'Fort de Warande' genoemd.
Gedurende ruim 40 jaar, tot 1680, zijn de schansen een garnizoen geweest met soldaten, die er ook met hun gezin woonden. Op alle twee de schansen woonde ook een bakker en was er 'n kerkje ingericht. Daar werden door de Terheijdense dominee huwelijken voltrokken. Regelmatig moest de gemeente ondersteuning verlenen door het leveren van hout en stro en het laten verrichten van onderhoudswerkzaamheden. Veel meer hierover is te lezen in de Vlasseltboekjes 35 (1987) en 128 (2010).
Langs de schans zijn de Schansstraat en het begin van de Molenstraat ontstaan. Deze twee straten hebben daardoor de bochten van de schans mee gekregen. Rondom de schans ligt de schansgracht. Net als in Breda werd dat water ook hier Singel genoemd. En zo ook de straat er langs. Nog in de 19e eeuw woonde men daar 'aan de Singel' en in 1953 is de naam Schansstraat vastgesteld.
Pal langs de zuidkant van de schans stroomde vroeger de Mark, zoals ook te zien is op oude landkaarten. Vandaar ook de naam 'Markschans'. De rivier stond tot 1828 nog in open verbinding met de zee en het was hier toen dus gewoon eb en vloed. De jachthaven was tot de jaren 50 van de vorige eeuw nog een onderdeel van de rivier. Na de kanalisatie is de rivier hier verlegd en is een stukje van de Haagse Beemden bij Terheijden gekomen, terwijl bij de Molenpolder het omgekeerde is gebeurd.
Het Markpontje hoort tegenwoordig bij de haven en dat was vroeger niet anders. Gedurende vele eeuwen kon men hier worden overgezet naar de Haagse Beemden, zoals nog steeds het geval is.
Op het Havenplein en in de Markpoort zijn eeuwenlang havenactiviteiten geweest. Tot 1938 stond daar een kunstwolfabriek, 'de bulle-febriek' genoemd. Dat werd toen de betonfabriek van Visker van Meel. De grondstoffen werden aangevoerd per schip. Via de lopende band en met de kraan werden zand en grind op het fabrieksterrein gestort. Die fabriek is naar de overkant van de haven verplaatst en overgegaan naar het bedrijf Pekso. Daar werden betonnen vloerelementen gemaakt. Er was toen sprake van 'industrieterrein Markschans' tot 1999. In dat jaar is begonnen met het woonplan 'Kleine Schans' en zijn daar woningen gebouwd. Over deze woonwijk wordt verteld in Vlasseltboekje 95 (2001)
De straatnamen daar verwijzen naar de schans. Door de gemeente Terheijden zijn de volgende straatnamen vastgesteld: Bastion, Bolwerk, Markschans, Lage Linie en Ravelijn. Het zijn oude benamingen uit de 16e en 17e eeuw voor onderdelen van schansen en verdedigingswerken, waardoor Terheijden het gedurende de 80-jarige oorlog zwaar te lijden heeft gehad.
Johan van der Made.