Eeuwenlang had Wagenberg deel uitgemaakt van de parochie Terheijden. Dat heeft geduurd tot het jaar 1796. De Kerkstraat heeft zijn naam veel langer en was er al in de 17e eeuw. In de 80-jarige oorlog is een tijdje een schuilkerk op Wagenberg geweest. Het is niet bekend waar precies, maar die kan in de Kerkstraat hebben gestaan.
In 1796 werd na een handtekeningenactie onder de inwoners een verzoek bij het bisdom gedaan voor een eigen kerk. Dat verzoek werd goed gekeurd en na aankoop van een stuk grond werd daarop een kerkje gebouwd. Het was een klein gebouwtje en nog zonder toren, want het mocht toen niet opvallen als zijnde een kerk. In het Zeeuwse Wolphaartsdijk stond een kerkje dat kon doorgaan voor onze eerste kerk.
De eerste Gummaruskerk stond ter plaatse van Dorpsstraat 58A, waar nu het Kruisgebouw staat. De woning van de pastoor was tegen de achterzijde van de kerk gebouwd en was toegankelijk via de Kerkstraat. De inwijding van deze nieuwe kerk vond plaats op 25 oktober 1796.
De inrichting en aankleding is van lieverlee gegaan. De zitplaatsen bestonden uit stoelen waarvoor jaarlijks zitgeld betaald moest worden. Er kwam een gestukadoord plafond en ook een oksaal voor het zangkoor. Na 20 jaar, in 1816, is de toren tegen de voorgevel gebouwd, waarvan de plaats in de bestrating is aangegeven.
Op de gekleurde pentekening uit 1832 is de kerk duidelijk afgebeeld. Rechts was de ingang naar het eerste kerkhof. Voorbij de kerk, op de hoek van de Kerkstraat, stond een herberg. Vervolgens is de toenmalige school te zien en de splitsing van de weg in Parallelweg en Brouwerijstraat. Rechts op de tekening staat de ruïne van het in februari 1832 afgebrande huis met herberg van de weduwe Anna Maria Hanegraaf-Rovers. De straten waren toen nog niet verhard met aan een kant een greppel.
Vanwege de bevolkingsgroei werd de kerk al snel te klein en is daarom in 1856 vergroot. Maar eerst werd een nieuwe pastorie gebouwd, nu Dorpsstraat 58, met rechts naast de voordeur een kleine 'eerste steen'. De oude pastoorswoning achter de kerk werd afgebroken en daar kwam een ruime aanbouw aan de kerk.
In de loop van de 19e eeuw groeide Wagenberg. De vergrote kerk, de inmiddels gebouwde scholen en het zusterklooster, maar vooral de grootse pastorie, hadden het kleine dorp een ander aanzien gegeven. De verdere groei van de dorpelingen en de slechte bouwkundige toestand van de kerk waren rond de eeuwwisseling aanleiding om plannen te gaan ontwikkelen voor de bouw van een nieuwe kerk.
Dit resulteerde in 1904, onder architectuur van P. van Genk, in een grote neogotische kerk aan de rechterkant van de pastorie. De nieuwe kerk werd groter dan de kerken in de omliggende dorpen. Alle bouwmaterialen kwamen per trein en per schip aan in Hooge Zwaluwe. Van daar zorgden de Wagenbergse boeren voor transport naar de bouwplaats. Ook de tien rood-marmeren pilaren, van Zweeds graniet, kwamen per trein op het station van Hooge Zwaluwe aan. Eén voor één werden deze loodzware steunpilaren met een 'boom-oets' of mallejan naar Wagenberg gereden. Zo'n niet alledaags transport zal ongetwijfeld veel bekijks hebben gehad.
Piet van Genk, de architect, kwam regelmatig het werk in ogenschouw nemen. Hij werd dan met een rijtuig in Breda van het station afgehaald door Anton van Schendel en Rom Luykx, beiden zoon van een kerkmeester. Op 11 oktober 1904, de feestdag van Gummarus, is de nieuwe kerk plechtig ingewijd door de bisschop van Breda. De oude kerk, die links van de pastorie stond, is in het voorjaar van 1905 gesloopt.
Zeker tot 1925 werd bij de koster aan huis alarm geslagen wanneer er ergens in het dorp brand was uitgebroken. Hij luidde dan de torenklok ten teken dat er brand was en dat het dringend gewenst was dat de brandspuit met de spuitgasten bij de plaats van de brand kwamen. De brandsirene kwam pas omstreeks 1960 en mobile telefoons waren er toen natuurlijk nog niet.
Het interieur van de kerk werd grotendeels betaald uit giften van parochianen en uit Wagenberg afkomstige priesters. In de oorlog heeft het gebouw nogal wat schade opgelopen, die goeddeels kon worden hersteld. Een in de kerk gevallen bom is gelukkig niet ontploft. Ter nagedachtenis aan de gevallenen in de tweede wereldoorlog, en in het bijzonder voor de dierbaren uit onze parochie, is achter in de kerk een gedenksteen aangebracht: 'Voor hen die vielen in de oorlog 1940-1945'.
Tijdens de oorlog werden ook in Wagenberg de kerkklokken geroofd voor de Duitse oorlogsindustrie. In de grote toren kwamen in 1949 twee nieuwe klokken. Maar ons Angelusklokje uit 1904 heeft de oorlog overleefd. Het is Hamburg teruggevonden en aan de hand van het op de klok geplaatst merkteken kon de plaats van herkomst worden achterhaald. Het klokje is in 1946 naar Wagenberg teruggekomen.
Dagelijks zorgde de koster dat het klokje 'klepte'. Hij stond dan links in het priesterkoor aan het luitouw. Wij konden hem daar zo bezig zien wanneer hij 10 minuten voor de aanvang van de Mis ook even 'klepte'. Maar driemaal daags, op vaste tijden, stond de koster daar voor het 'Angelus' ofwel 'd’n Engel des Heren'. Daarna is dit gebeuren in onbruik geraakt. Sinds de jaren 90 horen we het weer dagelijks, maar het is nu geautomatiseerd.
De veranderingen op liturgisch gebied vanwege het 2e Vaticaanse Concilie (1959-1965) zijn hier op bescheiden wijze doorgevoerd. Wel is de oude preekstoel toen uit de kerk verdwenen. De altaren, communiebanken, de schilderijen van de kruisweg, en veel van de oorspronkelijke beelden geven de kerk nog steeds een mooie aankleding. Een nieuw altaar is in 1962 midden in de viering geplaatst. In 2001 de kerk een rijksmonument geworden. Veel meer hierover is te lezen in De Vlasselt-boekjes nrs.4, 36 en 77.
De laatste jaren is er veel veranderd in het gebruik van de kerk. Vanwege het steeds minder wordend kerkbezoek is de Parochie H. Gummarus samen gegaan met de parochies in de omgeving onder de naam van de Vijf Heiligen Parochie Made. Om onze dorpskerk als gebouw in stand te houden is in 2007 de 'Actie behoud Gummaruskerk Wagenberg' gestart met als motto: 'Wij houden de hoogste tijd HOOG'. Jaarlijks worden activiteiten georganiseerd met als hoogtepunt wel 'Night of the Proms' ofwel 'De mooiste nacht van Wagenberg'.
Johan van der Made.