De Kerkstraat. Deze straatnaam op Wagenberg bestaat al ongeveer vier eeuwen. Het stukje figuratieve landkaart is uit een grote getekende kaart van 1620. Men zou denken dat de naam verwijst naar de kerk die daar vlakbij staat, maar dat is niet zo. De voorganger van de Wagenbergse kerk werd gebouwd in 1796, dus moet hier al eerder een kerk hebben gestaan.
Wanneer kan dat dan zijn geweest? Daar moeten we voor terug naar de 80-jarige oorlog (1568-1648), ook bekend als 'de godsdienstoorlog met Spanje'. Het fanatieke katholieke Spanje stond in de lage landen geen enkele vorm van protestantisme toe. Het liep zo hoog op dat het Spaanse leger ons kwam bezetten. De prins van Oranje bood met zijn eigen Staatse leger behoorlijk tegenstand.
Afwisselend waren onze dorpen bezet door Spanjaarden en Staatsen. Tijdens die bezettingen werd de Terheijdense kerk meermalen gebruikt als een commandopost en raakte ook behoorlijk beschadigd. De kerkelijke diensten moesten dan elders gehouden worden. Na afloop van die oorlog werd de kerk aan de protestanten toebedeeld. In Terheijden is toen een schuur als kerk in gebruik genomen en op Wagenberg moet dat al eerder het geval zijn geweest. Bekend is dat na 1648 de pastoor op zon- en feestdagen eerst in Terheijden de vroegmis deed en daarna naar Wagenberg ging om daar de hoogmis te doen.
Waar destijds op Wagenberg die 'kerk' heeft gestaan, is (nog) niet bekend, maar een voor de hand liggende gedachte is de Kerkstraat. Het 'Kerckenstraetken' bestond toen al en werd zo geschreven in een gemeentelijke belastinglijst van Wagenberg in 1624.
Vroeger trapten de Wagenbergse jongens al een balletje op ''t Heike'. Dat was een zanderig terrein, omzoomd met struiken, tussen de Kerkstraat en '’t Nooitgedacht' (Akkerstraat). Het toeval wil dat daar nu het 'Sportpark Heesterbos' ligt, waar V.C.W. vanaf 1962 speelt. In december 1968 was in de krant te lezen:
'WAGENBERG KRIJGT GROTE SPORTHAL'. Na de nodige voorbereidingen e.d. was de nieuwe sporthal eind 1970 klaar en werd meteen in gebruik genomen. Compleet met het café-restaurant 'Bij de sporthal', dit in afwachting van een naam. De officiële opening liet nog een klein half jaar op zich wachten. In Dagblad De Stem van 15 en 23 april 1971 kwam de nieuwe sporthal uitgebreid in het nieuws.
'Sporthal in Wagenberg op 1 mei feestelijk geopend'
WAGENBERG – Zaterdag 1 mei wordt een grote dag in Wagenberg, want dan zal de voorzitter van de Nederlandse Sport Federatie, jhr.mr. A. Feith, de al intensief in gebruik zijnde sporthal officieel openen. Om half twee is de feestelijke opening, waaraan de plaatselijke sportverenigingen en muziek verenigingen meewerken.
De Kerkstraat is al vanaf 1861 de Wagenbergse schoolstraat. In dat jaar stichtte het kerkbestuur een lagere school voor meisjes en daarbij een 'bewaarschool', later de 'kleuterschool' genoemd. Na de Tweede Wereldoorlog kwam hier in de straat ook de H. Hartschool voor jongens. De huidige Basisschool De Elsenhof is nieuw gebouwd en in gebruik genomen in 1980. Zie hierover uitgebreid Vlasseltboekje 33 '125 jaar Bijzonder Onderwijs Wagenberg' (1986).
De Kerkstraat eindigt al eeuwenlang bij de Vaartkantsevliet en daar heeft vroeger een sluis gelegen. Aan de rand van het lage deel van de Zegge waren sluizen noodzakelijk om het water te kunnen beheersen, en om er met rietschuiten en polderboten doorheen te kunnen varen. Ook nu zien we links en rechts een verschil in de waterstand.
In 1900 was sprake van de 'aanbesteding van een schuif met windwerk voor de sluis aan de Vaartkant te Wagenberg'. Daar aan het einde van de Kerkstraat buigt de vliet iets naar rechts om verder naar het noorden te gaan. Het is aannemelijk dat deze vaart oorspronkelijk (14e eeuw) in een rechte lijn door het nog ongerepte veengebied naar de Helkant zal zijn gegraven. Dan blijkt die aan te sluiten op de Flippenpad en dat was vroeger een openbaar voetpad.
Langs de Vaartkantsevliet lag ook een voetpad vanaf de Wagenstraat naar Terheijden. En men kon vroeger ook lopen van de Kerkstraat, ongeveer waar het voetbalveld ligt, naar de Wagen(bergse)straat waar de manege is.
Nog even terug in de tijd. In een van de vele kanaalplannen van Breda naar het noorden, voor trekschuiten met passagiers en trekschuiten met vracht, komt zowaar de Wagenbergse Kerkstraat voor. In een uitgebreid plan uit 1667 staat beschreven dat dit kanaal, met een breedte van 80 voet (ong. 24 m), moest worden gegraven 'door Monninck Hoff ende de Zeggen neffens de Kerckstraet door den Waegenberghsen Dyck tot Tysenwech'. Zowaar met een brug in Wagenberg en er moesten zes huizen worden afgebroken.
Was dit plan uitgevoerd dan zou Wagenberg er wel anders hebben uitgezien…
Johan van der Made.