Het laatste deel van de Dorpsstraat in Wagenberg zag er 200 jaar geleden nog totaal anders uit. Er stond een kleine kerk met aan de ene kant een cafeetje en aan de overkant een herberg. Halverwege en aan het begin van de straat stond een boerderij. De enkele huizen aan de overkant van de straat hadden hun voorzijde aan de hoger liggende Postweg. Met de achterzijde van die huizen en de enkele boerderijen doet dat denken aan de Onderdijk en Parallelweg, waarmee dit gedeelte van de Dorpsstraat toen duidelijk één geheel vormde.
De Dorpsstraat was tot 1850 nog een zandweg vol karrensporen. In 1848 was bekend geworden dat over Wagenberg een 'grote weg' zou komen, zoals de 'durpstraat' in mijn jeugd nog werd genoemd. De weg is in 1850 bestraat met zogenaamde mopklinkers; dat gebeurde gelijk met de Brandestraat. Het was een provinciale weg vanaf Geertruidenberg. Door de provincie is op Wagenberg een aantal jaren tol geheven voor het doorgaand verkeer.
Hier staan veel opmerkelijke panden:
Nr. 41 nu ‘B&B D'Ouwe Grutter’ is bijna 2 eeuwen een kruidenierswinkel geweest. Als laatste van Damen, Van Disseldorp-Damen, Rasenberg en Segeren.
Nr. 43 hier stond 2 eeuwen geleden een boerderij, die is afgebrand in 1826.
Nr. 30 ook hier heeft lang een boerderij gestaan van meerdere generaties Van Alphen. In het statige huis van de familie Van Tetering en daarna Van der Spank kwam het cafetaria van de familie Moerenhout. Daarna cafetaria ‘De Mug’ en ‘Café Pub 91’.
Nr. 32 is al vanaf 1850 een bedrijfspand. Eerst smederij van Stiphout en daarna van de familie Vermunt met een kachelwinkel. Nu is daar ‘BVI Services BV’.
Nr. 34 Nu ‘Autobedrijf VEBO’ en tevoren Carrosseriebedrijf Schrauwen. Eerder was daar de wagenmakerij van Schrauwen gevestigd en daarvoor van enkele generatie Van Alphen. Het wagenmaken ging al in de 19e eeuw in samenwerking met overbuurman ‘smidje’ Van Alphen aan de overzijde op nr. 45. Daarna smid Van Loon en later Van Alphen & Roest met garage en winkel.
Nr. 47 was begin vorige eeuw de rijwielzaak van Van Bragt, die is verhuisd naar nr. 57. Van 1928 tot 1958 was hier het post- en telegraafkantoor van Wout de post van Gils. Zie Vlasselt-boekje 50 over “100 jaar telefoon”.
Op nr. 40-40A heeft tot 1944 een boerderij gestaan (ook) van de familie Van Alphen. Daarna hebben twee opeenvolgende huisartsen, Michels en Litjens, hier hun dokterspraktijk gehad.
Ter plaatse van nr. 42 heeft in de 19e eeuw nog een Van Alphen zijn wagenmakerij gehad.
Op nr. 49-49A was al in de 19e eeuw een timmerbedrijf van enkele generaties Gordens. Daar was een drogisterijwinkel bij. De winkel is overgenomen door Van Alphen en is verplaatst naar Brouwerijstraat 5. Daarna was hier het aannemersbedrijf van Van de Korput gevestigd.
Nr. 51 kleermaker en barbier/kapper Welten met de bijnaam “Peer doos”.
Op nr. 52 woonde Van Alphen, de medeoprichter van het boterfabriek in 1899. Hij was ook wethouder en directeur van Fanfare O.V.U.
Nr. 53 is een café geweest genaamd “De Arend” van de familie Verhaard, later café “het Centrum”. Toen het doorgaand verkeer nog bestond uit koetsen en rijtuigen stonden voor de herbergen voederbakken voor de paarden.
Nr. 54 is de textielwinkel geweest van Zus van Oosterhout-Krijnen en daarna zoon Kees van Oosterhout met textiel, werkmansgoed en woninginrichting.
Nr. 55 is al lang bekend als kruidenierszaak ‘t Grutterke’ van Van Oorschot. Tot 1981 was daar de uitgebreide bakkerswinkel met bakkerij van Rasenberg-Hessels en voorafgegaan door de bakkersfamilie Van Bragt.
Nr. 57 was een kruidenierswinkel van Broeders en nog eerder een winkel van rijwiel- en motorhandelaar Van Bragt, gekomen van nr. 47.
De H. Gummaruskerk is gebouwd in 1903-1904 en kwam in de plaats van een kleine kerk die heeft gestaan aan de andere kant van de pastorie. Op het kerkplein stond 2 eeuwen geleden een tapperij (cafeetje), dat is afgebrand in 1832. Tot 1944 was het kerkplein afgesloten met een hek en poort.
Nr. 56 is de voormalige pastorie met naast de voordeur een gedenksteen van de bouw in 1856. Daar woonden de pastoor, de kapelaan en een inwonend dienstmeid: de “pastoorsmeid”. De eerste kerk was gebouwd in 1796. Meer hierover volgt nog.
In Dorpsstraat 58A zijn Thebe Wijkverpleging en de huisartsenpraktijk gevestigd. Het vorige kruisgebouw of ‘kliniek’ dateerde van 1937.
Nr. 59 is niet meer herkenbaar als café. Twee eeuwen geleden stond daar een boerderij met de voorgevel aan de Postweg. In de 19e eeuw kwam daar een “koffiehuis” van de familie Van Alphen (jawel). Koffiehuis of café ‘De Ploeg’ werd in familieverband voortgezet door Luijkx en Van Zundert. De laatste kasteleins van de gewijzigde naam ‘De Dorpsherberg’ waren de familie Van der Vorst en Rasenberg. Tweemaal is hier een grote brand geweest. In 1896 is het gehele complex afgebrand en in 1984 het cafégedeelte. Vanaf 1862 was er de handboogschutterij “Les Taxandres” thuis. In de zomer van 1980 is hier het wereldrecord dakzitten verbeterd door 4 Wagenbergse jongens.
(Naschrift redactie: Aan dit wereldrecord besteden we over enkele dagen aandacht in een apart artikel van Johan van der Made.)
Nr. 61 is ook winkel geweest en daar kon men terecht voor tabak, sigaren en chocolade bij de gezusters Van Oosterhout. Het pand is gebouwd in 1926.
Op de percelen 61 tot en met 67 heeft in de 19e eeuw een leerlooierij gestaan van Haagh en daarna van Paimans,
Nr. 69 was 2 eeuwen geleden een tapperij (cafeetje). Daarna was het de woning van genoemde leerlooiers. Nu kan men daar terecht bij ‘Klok Wijzer’ voor advies, onderhoud en reparatie van klokken en horloges.
Op de hoek van de Kerkstraat nr. 60 heeft zeker anderhalve eeuw ook een herberg gestaan genaamd ‘De Roskam’. In 1905 is het oude ‘Logement” verbouwd tot ‘Hotel De Roskam’, maar is aan het einde van de oorlog in 1944 verwoest. Sinds enkele jaren staan daar appartementen.
Zie voor uitvoerige beschrijvingen over genoemde bedrijven Vlasselt-boekje 69 “Ambachten en beroepen in Wagenberg” en nr. 126 “Van Alphen en aanverwante families”..
Johan van der Made.