Zoutveren en Zuidveren langs de dijk

De naam Zuidveren werd lang geleden geschreven als Zoutveren. Het was een gebied dat daarom in verband kan worden gebracht met de turf. We moeten daarvoor terug in de tijd naar de 14e en 15e eeuw. De gebeurtenissen en ontwikkelingen in de late middeleeuwen staan beschreven in Vlasselt-boekje 123 (2009) van Adrie Welten.

Het dorp Wagenberg is in het verre verleden ontstaan op enkele zandruggen. De eerste lag bij de Hoevenseweg met de Withuisstraat-Hofstad. En de andere zandrug lag bij de Brouwerijstraat (mogelijk Postweg) tot de Flippenpad. De eerste zandrug werd 'Hofstad Wagenberg' genoemd en te tweede 'Voshil'. Rondom deze zandruggen lagen zo’n duizend jaar geleden uitgestrekte moerassen, die gedurende lange tijd waren vol gegroeid met veen.

Vanaf de 14e eeuw werd het veen afgegraven en na droging was het turf. Dat was toen een kostbare brandstof: 'het bruine goud'. Omstreeks 1390 zijn die twee zandruggen met elkaar verbonden door een dijk, die bedoeld was als een zeewering. Het eerste stuk van de Dorpsstraat ligt in een wijde boog en gaat dan in een rechte lijn verder. Ongetwijfeld zal die dijk toen hoog zijn geweest, zoals ook de weg naar Terheijden, die als 'Zeedijk' beschreven staat. In die tijd kwam langs de Helkant de Helkantsedijk te liggen, die aansluit op de 'Zwaluwse Dijk', nu is dat de Kerkdijk naar Hooge Zwaluwe.

Die dijken hebben hun nut wel bewezen, want niet veel later kwam het zeewater tot aan Wagenberg. Meerdere keren was het springvloed met zware storm. De bekendste is wel de Elisabethsvloed van 1421 en ook daarna zijn er stormvloeden geweest. Op meerdere plaatsen zijn toen de dijken doorgebroken, waardoor de welen zijn ontstaan.

Waarom werd dat hier vroeger 'Zoutveeren' genoemd? Wel, daar zal in de late middeleeuwen zout uit de grond zijn gehaald. Want gedurende de eerste helft van de 15e eeuw kwam het zeewater tot aan Wagenberg. En het was niet alleen zeeklei wat het land van lieverlee bedekte. Er was kennelijk ook nogal wat zout in het nog aanwezige veen gezakt. Die zoute turf werd eerst gedroogd en dan verbrand. Daarna werd de zoute as schoongespoeld en wat overbleef was zout, een handelswaar in die tijd. Enkele honderden meter naar het noorden ligt de Zoutendijk tussen Helkant en Hooge Zwaluwe.

Nadat eind 15e eeuw het zeewater van lieverlee uit het noordwesten van onze provincie verdreven was door nieuwe buitendijken, zijn de Zuidveren en de Grote Zonzeelse Polder landbouwgebied geworden. In de gemeentelijke administratie van landerijen uit 1484 staat 'Zuytveeren' tussen de Vogelstraat en de Hoevenseweg, buitendijks gelegen, al vermeld. De dijk door Wagenberg, de 'Wagenbergse Dijk', zal toen zijn afgevlakt en verbreed, zodat er langs één kant huizen werden gebouwd. Volgens de officiële hoogtekaart uit 1969-’70, is de gemiddelde hoogte van de Dorpsstraat nu ongeveer 2 meter boven NAP en van de Zuidveren zo’n 1 meter lager.

Het rechte stuk van de Dorpsstraat langs de Zuidveren is dus een oude dijk, met daarlangs aan de ene kant de Onderdijk. Aan de andere kant liggen de twee doodlopende polderweggetjes, die liggen 'in de Zuidveeren', zoals dat stuk polder al eeuwenlang wordt genoemd.

Hier doorheen, deels langs de Vogelstraat naar de Hoevenseweg, ligt nog een oude vliet met de benaming 'Het Zuid Veerens Vlietje'. Het uitgraven van sloten en vlieten in de polders gebeurde lang geleden door veel arbeiders en allemaal zwoegden die met spade en kruiwagen. En zo zullen ook de genoemde dijken hier zijn ontstaan.

Begin 19e eeuw lagen in de Zuidveren nog 2 voetpaden die de polder in liepen tot aan de laatste akker van het Zuidveren-gebied. De voetpaden zijn toen van lieverlee verbreed. Op nr. 11 stond toen al een arbeidershuisje. Daarna kwamen er ook boerderijen, een groenteboer, een veetransportbedrijf, een tuinderij en een varkens- en schapenhouderij. Zie Vlasselt-boekje 69 (1994) over 'Ambachten en beroepen in Wagenberg'.

Bij de vaststelling van deze straatnaam eind 1953 is weer een historische naam bewaard en in een straatnaam vastgelegd.

Johan van der Made.

Beelden bij dit artikel